Het pensioenfonds is eigenlijk een raar soort organisatie. Het pensioenfonds is opgericht door zijn klanten. Neem bijvoorbeeld mijn voormalig pensioenfonds: Stichting Pensioenfonds Super de Boer. Het hart van het fonds was het Edah Pensioenfonds. In 1943 is het fonds opgericht met als doel te zorgen voor een goede oudedagsvoorziening voor de medewerkers. Het pensioenfonds was echt een sociale instelling. Voor het toenmalige bestuur was het zonneklaar wat de opdrachtgever wilde en wat het voor de deelnemers moest betekenen.

We zijn nu 80 jaar verder en pensioenfondsen zijn inmiddels een betekenisvolle financiële macht in de Nederlandse maatschappij. Al lang al geen sociale instelling meer, maar een duidelijke financiële instelling. In totaal is er een pensioenvermogen van ruim € 1,7 trd. Tegelijkertijd is (volgens dezelfde DNB statistieken) het aantal pensioenfondsen gedaald van 1.050 in 1997 tot 203 eind 2020. Het aantal OPF-en is met 85% gedaald, het aantal BPF-en bijna gehalveerd en er zijn zelfs 6 (nieuwe) pensioenfondsen in de vorm van APF-en gekomen. De consolidatietrend is duidelijk zichtbaar en verklaart ook waarom de aandacht voor het klantperspectief nu meer relevant dan ooit is. Immers de relatie tussen de opdrachtgever en de pensioenuitvoerder is minder direct.

In mijn eerste blog in deze reeks ging ik al in op de veranderende wereld. De consolidatie van pensioenfondsen is het gevolg van maatschappelijke veranderingen zoals vervaging (blurring)en branchevervaging. Ondernemingen zijn veranderd. Minder duidelijk werkzaam in één branche, waarbij de branches zelf ook evolueren. Denk bijvoorbeeld aan het verdwijnen van beroepsgroepen en de consolidatie in sectoren (vb. supermarkten). En ook de blurringvan ondernemingen (vb. food- en nonfood, detailhandel en horeca).

Tegelijkertijd is ook de relatie tussen de medewerker en de werkgever veranderd. Lifetime employment is al lang de norm niet meer. Ook is de medewerker mondiger, beter opgeleid, zelfsturend (in theorie ook) in zijn eigen financieel plan en heeft aandacht voor wat maatschappelijk verantwoord is. Denk aan de recente acties om pensioenfondsen te bewegen niet meer in fossiele brandstoffen te beleggen. De belangrijkste risico’s voor een pensioenfonds die hier spelen zijn daarom draagvlak- en reputatierisico (zoals ook al aan geroerd in mijn tweede blog in deze reeks).

De uitdaging voor pensioenfondsen om deze ontwikkelingen te vertalen naar de relatie met deelnemers en werkgever(s). Was vroeger de werkgever (samen met werkgeversorganisaties of OR) duidelijk de opdrachtgever. Nu, en dat merken we ook bij de uitwerking van het nieuwe pensioenstelsel, is het vooral het pensioenfonds dat aan zet is om de relatie met deelnemers en werkgevers te herijken. De schijnbaar grotere afstand en de gegroeide complexiteit van pensioen dwingt pensioenfondsen om het initiatief te nemen en de risico’s te beheersen.

De mogelijkheden om de risico’s te beheersen zijn eveneens toegenomen. Het is immers mogelijk om deelnemers te ondersteunen met financiële planningstools (ter versterking draagvlak, want gericht op het belang van de klant):

• Door middel van kunstmatige intelligentie is het mogelijk om een eerstelijnshelpdesk 24/7 in de lucht te hebben (bescherming reputatie)
• Groeit het aanbod van ESG-beleggingen dagelijks (reputatie en draagvlak), en
• De overgang naar DC-potjes maakt zowel invloed van deelnemers op beleggingen en overdraagbaarheid daarvan nog gemakkelijker (draagvlak, want gericht op wat de klant wil)

Het is aan de besturen van pensioenfondsen om scherp de relatie met zijn klanten (werkgevers en deelnemers) te herijken en te herdefiniëren. En ga voorbij de begaande paden. Was het immers Henry Ford niet die zei: “Vraag niet aan klanten wat zij willen, zij zullen een sneller paard willen, ik ga een auto bouwen!” Pensioenfonds bestuurder: welke auto gaat u bouwen?