De overgang naar het nieuwe pensioenstelsel is onder andere bedoeld om meer indexatie mogelijk te maken. Met andere woorden, het moet mogelijk zijn om inflatie beter bij te houden. Indexeren gebeurt niet meer in het nieuwe pensioenstelsel, maar de uitkeringen van de pensioengerechtigden kunnen wel verhoogd worden.

In een ‘defined benefit’ regeling worden met indexatie de aanspraken verhoogd. ‘Achter de schermen’ wordt de daarbij behorende voorziening verhoogd. Het daartoe beschikbare vermogen in een buffer wordt toegerekend naar een individuele aanspraak. Dit geldt voor zowel de actieve deelnemers, de gewezen deelnemers en de pensioengerechtigden.

In de nieuwe pensioenregeling worden nagenoeg alle middelen al toegerekend naar de deelnemers, of zij nu actief, gewezen of pensioengerechtigd zijn. Het rendement dat wordt gemaakt wordt ook direct toegerekend aan de deelnemers. Een verdeling van middelen is niet nodig. Dat is namelijk besloten in het systeem. Ik abstraheer hierbij gemakshalve van de mogelijkheid om via een solidariteitsreserve of risicodelingsreserve aanvullend middelen toe te rekenen.

De doelstelling van ‘beter inflatie bijhouden’ van het nieuwe pensioenstelsel dient wel te zijn meegenomen in de opdracht van sociale partners aan het pensioenfonds. We hebben hier namelijk over de geformuleerde ambitie. Deze ambitie dient te worden waargemaakt doordat premies worden ingelegd en belegd.

In het nieuwe pensioenstelsel is er geen dekkingsgraad meer die wordt bijgehouden. Het sturen op de nominale doelstelling is er niet meer. Er is dus ruimte om te gaan sturen op reële cashflows. Dat wil zeggen dat kasstromen de geformuleerde ambitiedoelen proberen waar te maken. De ambitie kan geformuleerd zijn in termen van een X% van het gemiddeld loon over de opbouwperiode inflatie gecorrigeerd.

Nagenoeg alle pensioenfondsen kiezen voor de collectieve uitkeringsfase. In deze fase dient koopkrachtbehoud verdiend te worden via de returnportefeuille. Op basis van de thans bekende uitwerkingen in gepubliceerde transitieplannen, bedragen deze tussen de 30% en 45% van de beleggingen. Bij een risicopremie van 4% wordt tussen de 1,2% en 1,8% overrendement gemaakt. Dat is lager dan de langjarig verwachte inflatie van gemiddeld 2%. Kortom, in de uitkeringsfase zal zeer waarschijnlijk de inflatie niet worden bijgehouden. De verwachting is dat op deze manier op koopkracht zal worden ingeboet. Immers, de gemiddelde verwachte levensduur van een deelnemer in de uitkeringsfase bedraagt circa 20 jaar.

Dit behoeft niet erg te zijn, indien er meer rendement gemaakt wordt in de fase tot pensioneren. Dan kan nog steeds over de gehele duur van pensioen (van start opbouw tot en met het overlijden) er sprake zijn van een behaalde ambitie. Ofwel, er is sprake van een hoger gerealiseerde ambitie in de eerste jaren van het pensioneren en een (te) laag gerealiseerde ambitie in het laatste deel van het pensioneren doordat de inflatie onvoldoende is bijgehouden. Ik zie echter nog niet dat dit op deze wijze wordt verwoord.

Dit is wel belangrijk, omdat als het niet goed verwoord wordt, de indruk bij sociale partners ontstaat dat er ‘teveel’ wordt opgebouwd in de fase tot pensioneren. De conclusie zou getrokken kunnen worden dat de premie wel omlaag kan. Bij het beschouwen van de pensioenregeling over de gehele duur is dit ongewenst.

Uit het voorgaande blijkt wel dat er met de huidige keuze voor een collectieve uitkeringsfase een inherent probleem is om een reële cashflows te genereren. Een oplossing zal hiervoor gezocht moeten worden. Er zal buiten de bestaande kaders gedacht moeten worden.

De oplossing is in het verhogen van de allocatie naar return assets in de uitkeringsfase, met tegelijkertijd ook een verhoging van de mogelijkheden om de grotere volatiliteit op te vangen. Dat klinkt als hogere buffers¹, en dat is nu juist waar we in het nieuwe pensioenstelsel vanaf willen.

De oplossing zal gezocht kunnen worden in het opvangen van de volatiliteit door de jongere generaties. Dat kan wellicht wel, maar daar hoort dan ook weer een beloning tegen over te staan. Kortom denkwerk dient hier nog te worden gedaan.

Het nieuwe pensioensysteem is een stap voorwaarts, maar gegeven de wens om inflatie ook in de uitkeringsfase bij te houden, kent het op dit moment nog beperkte mogelijkheden. Verbetering is wenselijk, maar hiervoor zal denk- en ontwikkeltijd nodig zijn. Het hele ecosysteem is daar voor nodig en moet daar ook klaar voor zijn. In Nederland hanteren we eigenlijk het organische groeimodel bij doorontwikkeling van het pensioensysteem. Logisch omdat het gaat om een grote, diverse, hoogopgeleide groep mensen in de sector die werken aan de bouw van dit nieuwe pensioenstelsel.

Mooi zou zijn indien een stip aan de horizon gezet kan worden. De stip van de reële cashflows. Dan kan de sector (pensioenfonds, vermogensbeheerder, adviseur, toezichthouder, sociaal partner etc.) met ieder een eigen rol in de daadwerkelijke ontwikkeling van die stip in zijn of haar strategisch plan rekening mee houden. Langzaam groeit de sector als geheel daar naar toe.

Sector, heeft u het mogelijke maken van reële cashflows op het netvlies bij de ontwikkeling van oplossingen voor de pensioensector na invaren? En ziet u buiten het gebruik van de solidariteitsreserve efficiënte en evenwichtige mogelijkheden om volatiliteit te delen tussen jong en oud?

¹ Een hogere solidariteitsreserve kan dit voor een deel opvangen. Te hoge solidariteitsreserves leggen mogelijk een te groot beslag op middelen waardoor pensioenuitkeringen ‘te laag’ beginnen en er vanuit het vullen van de reserve een onevenwichtige verdeling tussen jong en oud kan ontstaan.