In een recent artikel heb ik geschreven over het normenkader. Dit gaf een inzicht in wat een normenkader is, waarom het belangrijk is en hoe het kan worden toegepast. In dit artikel wil ik samen met u verkennen wat moraliteit is en hoe dat een rol speelt bij het formuleren van de missie, visie en strategie. En ook hoe dat in de dagelijkse activiteiten, bij het realiseren van de strategie van het pensioenfonds, een rol speelt. Moraliteit betreft meer de inhoud van het normenkader, keuzes bestuur en gevolgen hiervan.

Een definitie van moraliteit is het geheel van handelingen maar ook de gedragingen die sociaal of maatschappelijk als gewenst worden gezien¹. Moraliteit is terug te vinden in de beleidskeuzes welke een pensioenfonds maakt en de gevolgen hiervan. Denk bijvoorbeeld aan de wijze waarop het pensioenfonds wil omgaan met ESG.

Als het gaat om discussies over beleggingsbeleid en de doelstelling daarvan, dan lijkt moraliteit bij pensioenfondsen wat naar de achtergrond gedrukt. Rendement lijkt dan de voornaamste drijfveer, morele principes mogen dan niet leiden tot een beperking c.q. lager rendement. Of dit terecht is, is de vraag. Ik denk dat het tijd is voor bezinning. Even een rustmoment creëren. Hoe moeilijk en lastig dat ook is, zeker in deze drukke tijd met de implementatie van de Wet toekomst Pensioenen (wtp).

Moraliteit is dus wat anders dan de zaken procedureel netjes regelen (compliance). Moraliteit gaat over de inhoud van keuzes en de gevolgen hiervan. Moraliteit kan ook van mens tot mens verschillen en kan zelfs in de tijd verschillen of veranderen. Moraliteit komt ook heel dicht bij de mens zelf. Moraliteit is een set aan principes welke worden gehanteerd. Een begrenzing in het handelen ‘omdat dat beter’ wordt geacht. Het articuleren van gewenst moreel gedrag van de organisatie kent een aantal aspecten.

Ten eerste geeft het aan dat de organisatie zich er van bewust is dat er ook sprake kan zijn van niet-moreel of niet integer handelen. Door middel van bijvoorbeeld de jaarlijkse SIRA (Systematische Integriteitsrisicoanalyse) identificeert de organisatie risico’s op niet integer handelen, de aanwezige beheersmaatregelen en de mate waarin het netto risico binnen de risk appetite van het bestuur valt. Ook compliance aan Dora is voor een belangrijk deel gericht op het beheersen van risico’s van crimineel handelen ten aanzien van de IT-omgeving. Deze wijze van omgang met moraliteit is vooral defensief gericht, dus op voorkomen of beperken van immoreel gedrag.

De vraag bij moraliteit-gedreven handelen is of het leidt tot alleen defensieve ofwel voorkoming van niet morele activiteiten. Of kan het ook leiden tot creërende activiteiten. Ofwel, de wereld wordt een beetje beter en gericht op de volgende generatie(s). Dit is het tweede aspect. Een uiting daarvan is het definiëren van ESG beleid. Met ESG beleid en dan vooral via het bevorderen van SDG’s (Social Development Goals) is het pensioenfonds vooral bezig met creatie.

Naast het kiezen van SDG’s zijn er meer morele keuzes te maken door een pensioenfonds. Wat te denken van de invulling van evenwichtigheid bij keuzes in het kader van de overgang naar wtp. Evenwichtige belangenafweging is een vorm van morele keuzes maken tussen de belangen van stakeholders. Erg actueel in het kader van bijvoorbeeld invaren. De wetgever heeft hiervoor een open norm gedefinieerd. Dat wil zeggen dat het pensioenfonds dit zelf moet invullen. Een reden temeer voor het nemen van tijd voor bezinning en rust om te bezien hoe invulling aan moraliteit gegeven kan worden. Verderop in dit artikel geef ik een aantal voorbeelden.

Keuze voor een invulling van moraliteit kan ook worden gezien in het kader van de ontwikkeling van de waardepropositie van het pensioenfonds. Het maken en het realiseren van morele keuzes maakt dan actief onderdeel uit van de strategie en activiteiten van het pensioenfonds.

Een derde aspect is of moraliteit ook niet te beschouwen is als lijm of cement tussen de direct betrokkenen, zeg: (ex-)deelnemers. Morele keuzes kunnen er toe leiden dat (ex-)deelnemers zich juist prettig voelen bij het pensioenfonds vanwege de houding, gedrag en keuzes van het pensioenfonds en de manier waarop het bestuur hierover communiceert en verantwoording aflegt.

Om te voorkomen dat het wat abstract blijft is het goed om wat voorbeelden te geven.

1. Ethisch of verantwoord beleggen

Het pensioenfonds houdt rekening met haar moraliteit door bewuste keuzes te maken voor morele principes bij beleggen. Waar wordt wel in belegd en waar niet in. Deels is dit afgedwongen (bijvoorbeeld uitsluiting clustermunitie) en deels is dit gekozen (keuze SDG’s, beleggen in windmolenparken in eigen land). Belangrijk bij moraliteit is dat het nadrukkelijk een vrijwillige en bewuste keuze voor het pensioenfonds is passend bij haar beleid hieromtrent.

2. Maatschappelijke betrokkenheid

Het pensioenfonds kiest bewust voor een vorm van maatschappelijk betrokkenheid, bijvoorbeeld door het stimuleren van zelfredzaamheid voor ouderen of het verzorgen van financiële educatie. Andere vormen zijn uiteraard ook mogelijk.

3. Deelnemers betrokkenheid

Het pensioenfonds kan er voor kiezen om naast de primaire taak van het doen van uitkeringen ook op een andere wijze haar deelnemers ondersteunen. Een voorbeeld kan zijn het verzorgen van passende woonruimte en zorg voor (oudere) gepensioneerde deelnemers of het ondersteunen van financiële planning voor jonge deelnemers met startende gezinnen.

Een mogelijke reactie op de toepassing van bewust gekozen moraliteit is te wijzen naar de (mogelijke) negatieve aspecten zoals verlies van rendement of de hoge kosten. Er zijn de nodige studies² welke aantonen dat bewust SDG beleggingsbeleid geen rendement behoeft te kosten. En uiteraard dienen beleggingsbeslissingen gebaseerd te zijn op onderbouwde afwegingen van risico en rendement. De mogelijkheden zijn er inmiddels.

De mogelijke concrete invulling van maatschappelijke of deelnemers betrokkenheid kan tot hogere kosten leiden. Bij toenemende schaalvergroting van pensioenfondsen neemt enerzijds de basis toe om deze hogere kosten te financieren en anderzijds neemt ook de (maatschappelijke) verwachting toe van deelnemers. Met andere woorden het mogelijke kostennadeel wordt relatief minder terwijl de verwachting ten aanzien van de ‘waardepropositie’ van het pensioenfonds toeneemt.

Beste bestuurder, is moraliteit bij u een relevant aspect in het dagelijks en langere termijn handelen? Neemt u de rust en tijd om het belang en wellicht ook de vorm waarin moraliteit tot uitdrukking komt (verantwoord beleggen, maatschappelijke betrokkenheid, deelnemers betrokkenheid) nader te doordenken?

¹ https://www.normenenwaarden.org/moraliteit/.

² Onder andere ‘De financiële prestaties van verantwoord beleggen’ en Koedijk, K. & Wetzels, S. (2019).