Gisteravond schrok ik. In een gesprek met ‘mensen uit het veld’, werden existentiële zorgen geuit over het voortbestaan van het tweede pijler pensioen. Mijn eerste reactie was ‘natuurlijk’ dat is niet aan de orde. Als onderdeel van het establishment dat moet zorgen voor de uitvoering van de tweede pijler, ligt het niet langer bestaan ervan buiten mijn voorstellingswereld. Maar is dat terecht?

In een eerder artikel heb ik geschreven over het sociaal contract dat opnieuw geschreven wordt tussen de deelnemers en de uitvoerders van de pensioenregelingen. In enkele woorden betekent het sociaal contract in het algemeen dat als de pensioenuitvoerders zorgen voor een pensioenuitkering waarbij de koopkracht nog (enigszins) wordt bijgehouden in de uitkeringsfase, dan blijven de deelnemers de premie betalen. En de pensioenuitvoerders mogen blijven bestaan.

De discussies die nu gevoerd worden binnen de pensioensector over de opzet en inrichting van het nieuwe pensioencontract zijn fel. Soms wordt betoogd dat het huidige systeem superieur is aan het nieuwe. En soms gaat het over details in de uitwerking van de regeling zelf. En blijkbaar sijpelen deze discussies ook naar buiten de sector. En in het kader van ‘waar rook is, is vuur’ leidt dit tot onrust bij de deelnemers.

Ik wil in dit artikel weg blijven van de inhoud, en aandacht vragen voor het begrip meta. Althans, mijn invulling van dat begrip. Voor mij betekent meta boven of buiten. Dat wil zeggen dat bij het beschouwen van iets, je een stapje hoger gaat zitten. En daarmee een blik op het totaal probeert te krijgen. Dat klinkt wat vaag wellicht. Ik zal proberen het nader te duiden.

Wellicht een wat vreemde metafoor. Iedereen kent wel de Babooshka-poppetjes. In zo’n poppetje zit een kleiner poppetje verstopt. Andersom is ook waar. Om een kleiner poppetje zit een groter poppetje. Zo is het ook met een vraagstuk of discussie. Als er een discussie wordt gevoerd over een onderwerp, is dat onderwerp ook weer een deel van een groter onderwerp. En dat weer onderdeel van een groter onderwerp.

Waarom is dit relevant? Dit is relevant omdat soms de inhoud van de oplossing van een kleiner probleem of het proces wat gevolgd wordt om te komen tot de oplossing van een kleiner probleem gevolgen heeft voor het grotere geheel waar het kleinere probleem deel van uit maakt.

Als we dat concreet maken naar pensioenfondsen, staat eigenlijk altijd de deelnemer centraal. In een hele technische discussie en richtingenstrijd over bijvoorbeeld beleggen, is het goed om even de stap terug te doen. Je kan dan zeggen: ‘op dit moment komen we er niet goed uit’. Wat willen we op een hoger niveau eigenlijk bereiken en wat betekent dat voor de deelnemer? Kunnen we hier een gezamenlijke beeld van krijgen? En laten we vanuit dat perspectief nog eens fris naar het vraagstuk kijken. Wat voor vernieuwd inzicht levert ons dat op?

Terug naar het voorbeeld uit de eerste alinea. De doelstelling van het nieuwe pensioencontract is juist onder andere toekomstbestendigheid en betere weerbaarheid tegen inflatierisico. De wijze waarop de discussies nu worden gevoerd in de sector lijken er toe te leiden dat juist het omgekeerde ook kan gebeuren. Ondermijning van het sociale pensioencontract. Wat is nodig? Eén stap terug, een overkoepelende blik en vervolgens van hieruit bepalen wat het eigenlijke probleem is en hoe dat vervolgens geadresseerd kan worden.

Is dit een universeel gegeven? Ik denk van wel. Vandaar dat er ook een woord voor is, meta. Ik denk dat het altijd goed is om als je in een discussie bent en er lijkt een verharding van standpunten zich af te spelen een stap terug te zetten. En ook aan de bestuurstafel kan dat gebeuren. Het is dan aan te bevelen één stap terug te zetten. De vraag stellen: waar maakt het onderwerp van het gesprek deel van uit? Is er sprake van een groter geheel? Is dat relevant voor de inhoud van de discussie? Is het relevant bij het proces dat we volgen en het voeren van de discussie?

Wat is het voordeel van het hanteren van het begrip meta? Ik denk dat het voordeel er in zit dat de oplossing van een probleem vaak te vinden is in het beschouwen van het grotere geheel. Het andere voordeel zit er in dat het proces van oplossingen zoeken of discussiëren leidt tot een efficiënter, effectiever geheel met een betere beeldvorming naar buiten. Uiteindelijk leidt dat tot betere besluitvorming.

Dus bij de discussies over het nieuwe pensioencontract. Bijvoorbeeld over de inrichting van het beleggingsbeleid in de uitkeringsfase in relatie tot het inflatierisico, laten we nadenken over het grotere geheel. Er is een gemeenschappelijk belang voor een bestendige tweede pijler. Laten we de discussies zo voeren dat er juist meer vertrouwen ontstaat bij de deelnemer in plaats van wantrouwen.

En bij de behandeling van (dit en andere) onderwerpen op de bestuurstafel. Is er inzicht in het grotere geheel waar het onderhavige onderwerp van uitmaakt? En hoe vertaalt zich dat in de inhoudelijke behandeling en in de procesmatige behandeling?

Beste bestuurder, maakt u het wel eens mee dat een discussie ‘zo maar’ lijkt te blokkeren? En neemt u dan één stap terug om het grotere geheel met de deelnemer centraal te bezien?