Dit artikel gaat niet over besturen van pensioenfondsen. Ik schrijf dit op, om maar niemand te beledigen. Ik loop tegen een bijzonder, blijkbaar menselijk, fenomeen aan. Ik krijg daar niet goed de vingers achter. Maar het is wel belangwekkend om te signaleren en zo mogelijk daar wat mee te doen. Dat is ook de reden dat ik er over schrijf. Wellicht kunt u uw voordeel hiermee doen.

Dit klinkt tot nu toe nogal cryptisch. Ik zal het nader duiden. Het valt mij op dat ‘mensen’ regelmatig impactvolle gebeurtenissen die mogelijk zichzelf of anderen raken op hun beloop laten, waardoor ze op een later moment, veel te laat, moeten ingrijpen. Ze zijn vaak reactief. Ik zal een aantal recente voorbeelden schetsen. En ik denk zo maar, dat u er ook een aantal weet te benoemen.

Voorbeeld 1 betreft het nemen van maatregelen om de verdere stijging van het klimaat te voorkomen. Wij, de mensheid, zijn al geruime tijd op de hoogte van de temperatuurstijging van de aarde. We kennen de oorzaken en weten ook hoe het probleem moet worden opgelost. Pas nu het te laat dreigt te zijn komen we, zij het heel moeizaam, op gang. Ontkenning van het probleem vindt nog steeds plaats….

Voorbeeld 2 betreft het ingrijpen in de landbouwsector. We liggen al geruime tijd op ramkoers met de natuur en ‘Europa’. Ook hier weten we wat we moeten doen. Maar wij stellen ingrijpen steeds verder uit. Ontkenning van het probleem vindt nog steeds plaats.

Voorbeeld 3 betreft het reageren van Europa op de agressie van Rusland, de komst van Trump en de opkomst van China als wereldmacht. Allemaal eerder of later voorspelbare ontwikkelingen. Individuele (Europese) landen kunnen hier wellicht weinig aan doen, maar Europa als samenwerkingsverband wel. Ook hier wordt heel laat en misschien nog weinig op elkaar afgestemd op gereageerd. Dit voorbeeld is zeker niet bedoeld om een politieke uitspraak te doen. Maar wel om het gebrek aan proactief beleid te illustreren.

Andersoortige voorbeelden zijn, het missen van de ontwikkeling van de smartphone door Nokia, het missen van de opkomst van AI door Intel enzovoort.

We hebben hier ook een (heel oud) spreekwoord voor. Na het verdrinken van het kalf dempt men de put. Kortom, het is een lang bekend fenomeen. Er is een mechanisme bij ons dat risico’s welke we zien impliciet accepteert. Maar op het moment dat het eigenlijk te laat is, toch besluit te gaan handelen. In risico termen, probeert te mitigeren. Want het risico ligt toch (bij nader inzien) voorbij de eerder al dan niet expliciet bepaalde eigen risicobereidheid. Het gevolg is dat de reactie vervolgens te laat of op zijn minst te duur is en daarmee minder effectief.

De vraag is over welke soort risico’s hebben we het dan eigenlijk. Of is het onafhankelijk van de aard van het risico? De zich ontwikkelende realiteit is één van de mogelijke scenario’s. En het is wellicht onmogelijk om je op alle mogelijke scenario’s voor te bereiden. En misschien ligt daar het antwoord. Ik noem dat het kokende kikker syndroom. Hoe kunnen we hiermee om gaan?

De rol van leiderschap is te leiden. En leiden is het toewerken naar een doel. Om het doel vast te stellen en de weg er naar toe, worden scenario’s opgesteld. Op die scenario’s kan dan worden voorbereid. Als zich een (heel) ander scenario voltrekt dan eerder bedacht, komen er kinken in de kabel. En als het leiderschap zich dat niet realiseert, dan wordt het een kokende kikker.

U kent wellicht het verhaal. Doe een kikker in een pan met koud water en verwarm de pan. Vanwege zijn koudbloedigheid heeft de kikker te laat in de gaten dat hij gekookt wordt. Zou de kikker er buiten staan en zien wat er gebeurt, dan heeft hij wel in de gaten dat het water kookt.

Iets in de psyche van de leiders (of management) weerhoudt hen om waar te nemen en/of te handelen. Zoals gezegd, dit artikel gaat tot nu toe niet over pensioenfondsen. Want wat hebben pensioenfondsen op risicogebied goed voor elkaar?

Pensioenfondsen hebben uitgebreide risicoregisters voor alle belangrijke risico’s welke denkbaar zijn. Voor al die risico’s is de risicohouding en bereidheid vastgesteld. Zijn scenario’s onderzocht en is de effectiviteit van beheersmaatregelen vastgesteld.

Het is goed voor pensioenfondsen om juist ook te reflecteren op risico’s en bijbehorende scenario’s op een ‘hoger’ niveau. Die wat minder zijn uitgekristalliseerd en waar beheersmaatregelen nog wat minder duidelijk zijn. En dat is lastig. Houd je het niet bij, dan dreigt het risico van de kokende kikker.

Ik zal er enkele noemen, zeker niet uitputtend:

• klimaatrisco’s en de gevolgen voor de beleggingsportefeuille;
• het gedrag van deelnemers op de werking van het nieuwe pensioencontract
• de overheid die meer investeringen vanuit pensioenfondsen verwacht in de Nederlandse of Europese economie
• pensioenuitvoering (inclusief beleggingen) die veel te duur is.

Zo zijn er nog veel meer te benoemen.

Beste bestuurder, bent u alert op zich ontwikkelende risico’s, overziet u de bijbehorende scenario’s en beziet u of er voldoende beheersmaatregelen voorhanden zijn? Waar kunt u proactief handelen? Het antwoord is aan u.